Natuurbrandpreventie: Beschermen van groen erfgoed en biodiversiteit

Landgoedeigenaren en andere terreineigenaren kunnen steeds vaker te maken krijgen met natuurbranden; door klimaatverandering (langdurige droge periodes), toenemende recreatiedruk en een veranderende samenstelling van de vegetatie. Alhoewel eigenaren een brand zelf meestal niet kunnen voorkomen, kunnen preventieve maatregelen wel helpen om een eventuele brand beheersbaar te houden. Daarbij is samenwerking met Veiligheidsregio, gemeente en brandweer essentieel. Alleen met samenwerking borg je dat maatregelen op elkaar aansluiten, zowel fysiek in het terrein, als organisatorisch.
Een aantal mogelijke maatregelen en tips op een rijtje:

1.) Samenwerking met brandweer en lokale autoriteiten

Een goede samenwerking tussen terreineigenaren, brandweer en lokale autoriteiten is van groot belang bij natuurbrandpreventie. Vanuit de verschillende Veiligheidsregio’s in Nederland gebeurt er al veel op dit vlak. Zo heeft Bosgroep Noord-Oost Nederland recent een convenant getekend, samen met andere partijen zoals brandweer, TBO’s en gemeenten, voor een gezamenlijke aanpak in Friesland.
In Limburg wordt de gebiedsgerichte aanpak zelfs grensoverschrijdend, samen met Duitse regio’s, toegepast. Op basis van de provinciale Risico Inventarisatie Natuurbrand (RIN) is samen met natuurbeheerders en andere stakeholders (bijvoorbeeld campingeigenaren) een natuurbrandmanagementplan (voorbeeld regio Roermond) opgesteld en zijn maatregelen uitgevoerd. Duidelijk is dat er (nog) geen landelijke afspraken en (wettelijke) kaders zijn op het gebied van natuurbrandpreventie.
‘Een uniforme en integrale aanpak, waarbij wettelijke kaders de basis vormen voor de dialoog die tussen betrokken stakeholders gevoerd dient te worden, is van belang om natuurbrandrisico’s in heel Nederland te kunnen terugdringen’, geeft ook de Brandweer Nederland aan, in een recente publicatie ‘Scenario’s natuurbranden’.

Op regionaal niveau is het raadzaam om regelmatig contact te onderhouden met de brandweer en te zorgen voor duidelijke communicatielijnen in geval van een noodsituatie. Het organiseren van een gezamenlijke oefening of training, bijvoorbeeld samen met aangrenzende terreineigenaren, kan helpen om de respons op natuurbranden te verbeteren, eventuele knelpunten in het terrein te signaleren en de samenwerking te versterken.

2.) Risicoanalyse en planning

De Nederlandse Veiligheidsregio’s zijn verantwoordelijk voor het in kaart brengen van risico’s op provinciaal niveau. Het uitvoeren van een gedetailleerde risicoanalyse is de eerste essentiële stap bij het opstellen van een natuurbrandpreventieplan voor een landgoed/bos- of natuurterrein. Deze analyse omvat het evalueren van factoren zoals het vegetatietype, weersomstandigheden, topografie en nabijheid van menselijke activiteiten. Op basis van deze analyse kan een gedegen plan worden opgesteld, waarbij specifieke risicogebieden worden geïdentificeerd en de uitvoering van maatregelen worden geprioriteerd. Check bij uw Veiligheidsregio welke risico’s in uw omgeving al in beeld zijn gebracht in de vorm van regionale risicoprofielen en kaarten. Een effectief brandbeheer- en monitoringsysteem is essentieel op landgoederen. Dit omvat het opstellen van een plan voor brandpreventie en -bestrijding en het meenemen en informeren van eventueel personeel en/of aanwonenden/reguliere gebruikers van het terrein. Het instellen van regelmatige controles en het gebruik van geavanceerde technologie, zoals branddetectiesystemen en bewakingscamera's, kan vroegtijdige detectie en snelle respons mogelijk maken, maar is nu nog volop in ontwikkeling.

KM-hokkaart — Een voorbeeld van een KM-hok kaart die inzichtelijk maakt wat er zich op een terrein (aan vegetatie en biodiversiteit) bevindt.

3.) Bereikbaarheid, compartimentering en waterpunten

Het creëren van brandgangen, compartimenten en eventuele bufferzones in en rondom landgoederen en bosvakken is een effectieve maatregel om de verspreiding van natuurbranden te voorkomen. Brandgangen of ‘brandweerwegen’ zijn strategisch gelegen, berijdbare paden waarlangs de brandweer kan bewegen en branden kan bestrijden. Aan specifieke ‘brandweerwegen’ worden eisen en verplichtingen gesteld, zie de richtlijn Bereikbaarheid Natuurgebieden hieronder.
Een brandcompartiment is een deel van een natuurgebied, dat bij brand als een zelfstandig gebiedsdeel/zone moet worden gezien. Brandcompartimenten moeten voorkomen dat een brand kan uitgroeien tot een onbeheersbare brand met risico’s voor mens, dier en vitale infrastructuur en moeten de kans op schade aan ecologisch van belang zijnde gebieden verkleinen
Bufferzones zijn gebieden waarin de vegetatie zorgvuldig wordt beheerd om de verspreiding van branden te vertragen. Denk bijvoorbeeld aan de aanleg van faunastroken in heideterreinen, de wijze en intensiteit van begrazing, maaibeheer, omvorming van bosdelen. Bufferzones zijn geen vereiste, maar kunnen ook bijdragen om natuurbranden beheersbaar te houden, of juist kwetsbare terreindelen te beschermen.
De brandweer is geholpen door voldoende bluswatervoorziening op een terrein, of in ieder geval kennis van waterpunten en blusmogelijkheden in de directe omgeving. Deze volgen doorgaans uit een gezamenlijke gebiedsanalyse.
Bespreek ook waar kwetsbare en bijzondere ecologische biotopen zijn; misschien is het een keuze en mogelijkheid om een bepaald deel óp te offeren’ om een ander deel te sparen. In Limburg is dit bijvoorbeeld vastgelegd in een operationele kaart, onderdeel van het natuurbrandmanagementplan.

4.) Beheer van vegetatie en vegetatietypen

Het beheer en onderhoud van vegetatie kan een cruciale rol spelen bij het voorkomen en beheersen van natuurbranden op landgoederen/bos- en natuurterreinen. Regulier onderhoud van het landschap, zoals het verwijderen van dode bomen op bepaalde plekken, het snoeien van overhangende takken, het reguleren van de dichtheid van de vegetatie en het maaien van hoog gras, vermindert de brandstofvoorraad en voorkomt de (snelle) verspreiding van branden. Het is ook goed om te kijken naar het type vegetatie; zijn er boom- of struiksoorten die extra snel branden aanwezig?
In Nederland zijn het vooral de aaneengesloten blokken naaldhout die risico’s op onbeheersbare branden vergroten.
In Zuid-Europa weet men dat eucalyptus erg snel brandt, maar de Italiaanse cypres blijkt juist behoorlijk vuurvast. Tragere branders zijn ook bijvoorbeeld de berk, eik en kastanje. In het nabije verleden werden er zelfs singels van berk aangelegd als brandwering. In het licht van klimaatverandering is meer kennis van boom- en struiksoorten op het gebied van klimaatbestendigheid en gevoeligheid voor natuurbrand zeker gewenst. Het mengen van soorten, zoals we in de huidige bosbouwpraktijk al vaak doen, is een goede stap in het verlagen van het risico.

5.) Bewustwording en educatie

Het vergroten van de bewustwording over natuurbrandpreventie is essentieel, zowel onder terreineigenaren als bezoekers. Het organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten, het verspreiden van informatiemateriaal en het gebruik van waarschuwingsborden kunnen mensen helpen de risico's van natuurbranden beter te begrijpen. Daarnaast is het belangrijk om bezoekers te informeren over gedragsregels, zoals het vermijden van open vuur en het melden van verdachte activiteiten die branden kunnen veroorzaken.
Er zijn verschillende posters/borden die een terreineigenaar kan ophangen in droge periodes om bezoekers te wijzen op risicovol gedrag.

6.) Onderlinge Bossenverzekering

Als boseigenaar draagt u zorg voor een waardevol stuk natuur. Door goed en gevarieerd bosbeheer kunt u de risico's beperken, maar uitsluiten kunt u ze niet. Eigenaren van bos en natuur kunnen daarom ook kiezen voor een complete verzekering bij de Onderlinge Bossen Verzekering, toegesneden op de eigen situatie en behoeften. Bij schade wordt een vooraf afgesproken bedrag uitgekeerd waarmee de eigenaar de herbebossing geheel of gedeeltelijk kan financieren.

Meer informatie of hulp nodig?

De Bosgroepen kunnen meedenken over natuurbrandpreventie, risico's analyseren en een bijdrage leveren aan een gebiedsgerichte aanpak. Heeft u vragen of wilt u hulp? Neem dan contact op met uw contactpersoon bij de Bosgroep.
Vanuit de VBNE verschijnt binnenkort een vernieuwde versie van het Praktijkadvies risicobeheersing en bestrijding van natuurbranden (2018), waar ook de Bosgroepen aan bijgedragen hebben.

Aanvullende informatie (links)

Hoofdfoto natuurbrand: Pieter Cox (Bosgroepen)

Bos met dode fijnspar — In Nederland zijn het vooral de aaneengesloten blokken naaldhout die risico’s op onbeheersbare branden vergroten.