De Bosgroepen experimenteren al jaren met de toepassing van steenmeel. Steenmeel draagt bij aan het herstel van verzuurde bodems. Inmiddels hebben we veel kennis en ervaring opgedaan. Hieronder staan antwoorden op de meest gestelde vragen over het gebruik van steenmeel in bos en natuur.
Algemene vragen over steenmeel
Wat is steenmeel?
Steenmeel is gemalen veldspaat (steenvormig mineraal) van bijvoorbeeld de steensoort basalt of lava en is daarmee een natuurproduct.
Is steenmeel echt zo fijn als meel?
Het steenmeel dat de Bosgroepen gebruiken, heeft een grovere structuur, vergelijkbaar met metselzand.
Waarom is het nodig om steenmeel te verspreiden?
In Nederland hebben we veelal te maken met arme, verzuurde bodems. Dat heeft grote gevolgen voor de flora en fauna. Om onze bossen en natuurgebieden te behouden en te koesteren voor de toekomst, is het essentieel dat er bodemherstel plaatsvindt. Het toevoegen van mineralen is dan een waardevolle maatregel. Het creëren van een goede balans in de bodem is namelijk de basis van het herstelproces. De Bosgroepen hebben inmiddels zeer positieve ervaringen met het toevoegen van steenmeel bij bodemherstel, vandaar dat we dit binnen allerlei projecten en beheerwerkzaamheden toepassen.
Is dit de eerste keer dat jullie steenmeel verspreiden? Zijn er al resultaten bekend?
We gebruiken steenmeel nu al meerdere jaren bij het herstel van bos- en natuurgebieden. De oudste steenmeelexperimenten zijn inmiddels zo’n vijf jaar oud. De eerste monitoringsresultaten geven een positief beeld; een geleidelijke aanvulling van de bufferende stoffen. En héél belangrijk: we zien géén negatieve effecten op flora en fauna! Monitoring op de lange termijn zal nog meer inzichten geven.
Wat is een arme, verzuurde bodem en welke problemen zien we?
In een verzuurde bodem zijn de bufferende stoffen zoals calcium en magnesium grotendeels verdwenen. Dat zien we bij veel van de arme zandgronden die we bijvoorbeeld in Brabant en op de Veluwe veel hebben. Gevolg is uitgeloogde, verschraalde graslanden, heidegebieden en bossen. De problemen zijn ontstaan omdat er teveel stikstof uit de lucht in de bodem terecht komt. Dat noemen we ook wel stikstofdepositie. Veel plantensoorten hebben last van de stikstofdepositie en verdwijnen. Vegetaties worden daardoor steeds eentoniger. We zien een afname van de voortplantingsgelegenheid en de kwantiteit en kwaliteit van voedselplanten, wat vervolgens ook weer automatisch gevolgen heeft voor de beschikbaarheid van prooidier- en gastheersoorten.
Wat doet steenmeel?
De mineralen in het steenmeel helpen de nutriëntenbalans in de bodem te herstellen en de bodemvitaliteit weer op peil te brengen. Daardoor kan de bodem zijn werk weer doen en wordt vocht ook beter vastgehouden.
Waarom de keuze voor steenmeel en niet voor kalk?
De kracht van steenmeel zit vooral in de trage werking. De bufferende stoffen komen namelijk heel geleidelijk vrij na verwering. Hierdoor heeft de bodem een lange, continue aanvulling, in plaats van een korte, tijdelijke boost, zoals bij kalk het geval is.
Hoe lang blijft het steenmeel werkzaam?
Steenmeel heeft een trage werking en kan tot wel 30 jaar zijn nuttige werk in de bodem doen.
Is steenmeel werkelijk nodig, is het niet beter de natuur met rust te laten?
Gezien de achteruitgang van de natuur door verdroging en verzuring en het feit dat natuur daardoor zo kwetsbaar is, zien we de toevoeging van steenmeel als zeer waardevol. We hebben te maken met de gevolgen van jarenlange stikstofdepositie die de natuur zelf niet meer zomaar opgelost krijgt. Door de natuur op deze manier nu een handje te helpen, is het mogelijk om het benodigde herstel in gang te zetten en de flora en fauna te koesteren voor de toekomst. Robuuste natuur met biodiversiteit kan namelijk pas ontstaan als de natuurlijke systemen en processen op orde zijn en goed functioneren. Zo’n gebied in balans is ook weerbaarder tegen klimaatsveranderingen. Het verspreiden van steenmeel vormt samen met hydrologische maatregelen en aanplant van rijkstrooiselsoorten een integrale aanpak voor het gewenste systeemherstel.
Hoeveel steenmeel wordt er verspreid en wat zie je ervan?
De hoeveelheid hangt af van het gebied en project en kan wat variëren, maar doorgaans verspreiden we 10.000 kg steenmeel per hectare. Na verspreiding ligt er als het ware een klein waasje op de bodem, dat al gauw verdwenen is. Het waardevolle proces gaat dan onzichtbaar verder in de bodem.
Is er kans op overschrijding van de fijnstofnorm?
Die kans is zeer gering want;
- Het gaat om een eenmalige verspreiding van steenmeel;
- Rondom het werk liggen ruime veilige zones waarin geen werkzaamheden plaatsvinden. Deze zones zijn actief afgezet voor publiek en hierbinnen is geen bebouwing aanwezig.
- Het verspreiden gebeurt in structuurrijke vegetatie. Het materiaal daalt snel (hoog soortelijk gewicht) en slaat snel neer;
- We verspreiden geen steenmeel boven windkracht 4 (dus alleen bij windarme situaties);
- We hebben bewust voor deze uitvoeringsperiode (doorgaans najaar/winter) gekozen vanwege het relatief vochtige weer.
De steenmeelwerkzaamheden die nu plaatsvinden zijn onderdeel van projecten?
Dat klopt. Op dit moment realiseren we diverse projecten waarbinnen het verspreiden van steenmeel één van de herstelmaatregelen is. Wat betreft de huidige werkzaamheden van Bosgroep zuid Nederland; deze herstelwerkzaamheden zijn mogelijk dankzij het programma ‘Biodiversiteit en leefgebieden bedreigde soorten’ en het uitvoeringsprogramma rondom Natura 2000, van provincie Noord-Brabant. Deze programma’s zijn gericht op het verhogen van de biodiversiteit en de weerbaarheid van bos en natuur in en buiten Natura 2000-gebieden, zodat deze beter bestand zijn tegen stikstofdepositie en klimaatverandering. Het verspreiden van steenmeel is overigens vaak niet het enige dat we doen. Het gaat doorgaans om een aantal integrale maatregelen, waaronder ook de aanplant van rijkstrooiselsoorten.
Vragen over de verspreiding per helikopter
Waarom verspreiding per helikopter? Is dat niet slecht voor het milieu en duur?
Eerdere experimenten hebben uitgewezen dat deze methode het minst schadelijk is voor bos en bodem én het meest kostenefficiënt. Doordat het uitstrooien van steenmeel met een helikopter weinig tijd in beslag neemt en er geen contact met de bodem wordt maakt, is de uiteindelijke milieubelasting minimaal ten opzichte van andere methoden.
Handmatig werken heeft ook weinig impact op de bodem, maar is veel duurder en zeer tijdrovend. Zeker als het om grote oppervlaktes gaat, is de helikopter een zeer geschikte werkwijze. Bij de inzet van de helikopter bekijken we alles heel zorgvuldig, waaronder de uitstoot van stikstof. Bijvoorbeeld in relatie tot de Natura 2000- gebieden waar we in of in de buurt aan de slag gaan. De stikstofuitstoot van de helikopterinzet heeft daardoor op deze gebieden geen wezenlijke invloed.
Wordt het vliegen met de helikopter op enige manier gecompenseerd?
Het toepassen van steenmeel is een herstelmaatregel waarmee we de effecten van stikstofdepositie verminderen. Daarnaast realiseren we nog meer maatregelen. Zoals het planten van veel nieuwe boompjes, met name de soorten die een rijk strooisel hebben en daarmee ook weer bijdragen aan bodemherstel.
Is het toegestaan om in natuurgebieden met een helikopter te werken?
Wanneer een helikopter wordt ingezet, is dat zorgvuldig met alle betrokken instanties afgestemd en voldoet het aan de geldende regelgeving. Een snelle en efficiënte methode als de helikopter is voor de verschillende gebieden een passende optie en bewust gekozen.
Verstoort de helikopter de rust van de dieren in het gebied niet teveel?
Eén van de voordelen van het werken met de helikopter is dat de verstoring minimaal is en slechts kort, in tegenstelling tot andere methoden, bijvoorbeeld het uitrijden. We werken daarnaast bewust buiten het broedseizoen van de vogels. Ook vindt er geen bodemcontact plaats, waardoor er geen risico is voor verstoring van holen en dergelijke.
Kan een helikopter wel nauwkeurig genoeg werken zodat het steenmeel op de juiste plek komt?
Bij praktijkproeven is de verspreiding zorgvuldig gemonitord. Daaruit blijkt dat de verspreiding zeer nauwkeurig is en deze voldoet daarmee ruimschoots aan de verwachtingen. Het steenmeel is dus precies op de gewenste plek uit te strooien.
Zijn de mensen goed geïnformeerd over deze werkzaamheden. Het lijkt wel blussen?
Bij de realisatie van projecten en werkzaamheden communiceren we samen met onze leden zorgvuldig wat er wanneer gebeurt. Denk aan berichten in lokale krantjes, op sociale media, in nieuwsbrieven en waar nodig via een bewonersbrief. Daarnaast hangen we informatieaffiches op in het gebied waar men werkt en waar nodig zijn er wegafzettingen.
Het gaat hier (vaak) om subsidieprojecten. Zijn er geen betere bestemmingen voor dat geld?
Systeemherstel is een van de meest duurzame vormen van natuurherstel. En gezonde natuur is voor iedereen belangrijk. Voor het behoud van flora en fauna en daarmee ook voor de kwaliteit van onze leefomgeving. Samen met onze leden en met steun van onder andere de provincie Noord-Brabant (in het geval van Bosgroep Zuid Nederland) zetten we binnen deze projecten in op dat systeemherstel. De meest duurzame maatregel is vanzelfsprekend het verminderen van verdroging en stikstofdepositie. Dat is een opgave van ons allemaal.
Visie Bosgroepen
Hoe ziet de Bosgroep de stikstofproblematiek?
De opgave waar we met zijn allen voor staan is bekend; het verminderen van stikstofdepositie. Dat vraagt keuzes en maatregelen waar men zich nu over buigt. Daarbij is het belangrijk het probleem bij de bronnen aan te pakken, zodat herstelmaatregelen ook voor structurele verbetering op de lange termijn kunnen zorgen.
De opgave waar wij nu samen met onze leden in de verschillende projecten aan werken, is het aanpakken van de gevolgen van vele jaren overmatige stikstofdepositie. Op die manier leveren we als Bosgroep vanuit onze rol, samen met leden, stakeholders en subsidieverstrekkers, een waardevolle bijdrage aan het benodigde systeemherstel. Aan het weerbaarder maken van bos- en natuur. En daarmee aan het behoud van onze bos- en natuurgebieden voor de toekomst.
Waar kan ik meer informatie vinden of terecht met vragen?
Naast bovenstaande vragen en antwoorden, leest u meer in onderstaande artikelen:
- Algemeen artikel over steenmeel (Bosgroepen op Nature Today)
- Wat komt er kijken bij operatie steenmeel? (Bosgroepen op Nature Today)
En heeft u nog aanvullende vragen? Neem dan gerust contact met ons op.
